Co to jest melatonina i w jaki sposób wpływa na sen?

Melatonina spełnia w naszym organizmie znamienną rolę, gdyż jest strażnikiem prawidłowego rytmu dobowego. Wyznaczając porę wchodzenia w sen i wychodzenia ze snu, reguluje nasz zegar biologiczny. Od stężenia melatoniny w organizmie zależy, czy w odpowiednich momentach poczujemy się znużeni i senni i czy z łatwością wejdziemy w stan snu oraz czy prześpimy optymalną liczbę godzin. Nieprawidłowy poziom melatoniny w ustroju może przekładać się na problemy ze snem, takie jak: krótki, płytki sen, zbyt szybkie budzenie się lub trudności z zasypianiem. W sprzedaży dostępne są dziś liczne preparaty z melatoniną, które uzupełniając ją w organizmie, poprawiają jakość snu. Kiedy warto sięgnąć po melatoninę? Co to jest melatonina? Jak działa melatonina?

Co to jest melatonina?

Melatonina to jeden z kluczowych hormonów naturalnie wydzielanych przez nasz organizm. Jako związek chemiczny jest pochodną jednego z istotnych aminokwasów egzogennych – tryptofanu. Pośrednio to z niego jest syntetyzowana – najpierw tryptofan przekształca się w 5-hydroksytryptofan, czyli 5-HTP, ten z kolei przekształca się w serotoninę, z której następnie powstaje N-acetyloserotonina, a później melatonina.

Gdzie jest produkowana melatonina?

Melatonina głównie produkowana jest przez szyszynkę. Jest to umiejscowiony w środkowej części mózgu gruczoł wydzielania wewnętrznego, zwany także nasadką mózgową, odpowiedzialny za koordynację pracy organów i tkanek oraz uwalnianie do krwi różnego rodzaju hormonów. W nieznacznych ilościach melatonina wytwarzana jest przez siatkówkę oka i szpik kostny. Produkowana jest ponadto w układzie pokarmowym (kieruje ruchami jelit).

Poziom melatoniny w organizmie a nasze samopoczucie

Melatonina to hormon, który przygotowuje nas do spania i w sen nas wprowadza. Sposób wydzielania melatoniny w organizmie jest specyficzny. Praca szyszynki w zakresie produkcji tego hormonu skoordynowana jest z zegarem astronomicznym, czyli z cyklem dzień-noc. Wraz z zapadnięciem zmierzchu, rozpoczyna się wzmożona produkcja melatoniny, a gdy wstaje dzień, produkcja ustaje. Jak przekłada się to na nasze samopoczucie?

W godzinach wieczornych, po zapadnięciu ciemności, gdy poziom melatoniny w organizmie jest wysoki, zaczynamy odczuwać znużenie, senność. Nasz umysł zaczyna pracować na wolniejszych obrotach, pojawia się lekkie rozkojarzenie oraz chęć porzucenia aktualnie wykonywanych zajęć (np. czytania, oglądania telewizji) i położenia się.

Zaś gdy wstaje poranek i poziom melatoniny opada, cały nasz organizm budzi się do życia, zyskujemy zastrzyk energii i stajemy w gotowości do realizacji codziennych zadań.

Z uwagi na charakterystyczną funkcję przywoływania snu w godzinach nocnych melatonina nazywana jest hormonem snu, hormonem ciemności, a także hormonem nocy.

Jak przebiega proces wydzielania melatoniny w organizmie?

Podstawowym regulatorem wydzielania melatoniny jest tryb światło-ciemność. Przez układ nerwowy (a ściślej poprzez neurony drogi wzrokowej, które odbierają bodźce od fotoreceptorów siatkówki oka) szyszynka otrzymuje sygnały o panujących warunkach świetlnych i na tej podstawie uruchamia lub blokuje produkcję melatoniny. Gdy dociera do nas duża ilość promieni świetlnych, czyli gdy dookoła jest widno (światło może być naturalne albo sztuczne), ilość produkowanej melatoniny maleje. Zaś gdy panuje ciemność, wzrasta.

Wpływ melatoniny na funkcjonowanie organizmu, czyli jakie zadania spełnia melatonina?

Melatonina spełnia w ustroju cały szereg istotnych ról:

  • reguluje zegar biologiczny, zapewnia balans w cyklu sen-czuwanie, wprowadza w sen,
  • zapewnia odpowiednią jakość i długość snu,
  • dba o odpowiedni przebieg procesu regeneracji organizmu,
  • wykazuje działanie antyoksydacyjne (neutralizując nadmiar wolnych rodników, zapobiega uszkodzeniom komórek i przeciwdziała przedwczesnemu starzeniu się organizmu),
  • wspomaga układ odpornościowy, poprawia odpowiedź immunologiczną organizmu,
  • reguluje ciepłotę ciała,
  • obniża ciśnienie krwi,
  • korzystnie wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego, chroni neurony,
  • stymuluje pracę trzustki,
  • pomaga regulować wagę ciała, spowalniając proces odkładania się tkanki tłuszczowej,
  • pomaga stabilizować poziom cholesterolu i cukru we krwi,
  • usprawnia pracę układu trawiennego (stymuluje perystaltykę jelit, ułatwia wchłanianie witamin, minerałów i innych składników pokarmowych, chroni żołądek),
  • według niektórych badań melatonina wpływa również na układ hormonalny człowieka (reguluje rozwój gonad, odpowiada za kontrolę cyklu miesięcznego kobiet, możne mieć także wpływ na wydzielanie hormonu wzrostu i prolaktyny).

Zaburzenia snu a poziom melatoniny

Melatonina w największych ilościach wytwarzana jest u dzieci. W okresie dojrzewania jej produkcja nieco maleje, ale utrzymuje się na stabilnym poziomie przez długie lata. Po 45 roku życia wydzielana jest w mniejszych ilościach.

Jeśli zaś chodzi o dobowy cykl produkcji melatoniny, hormon ten zaczyna być wydzielany około godziny 21. Najwyższe stężenie melatoniny w ustroju następuje w godzinach 24-3, a w godzinach porannych produkcja spada niemal do zera.

Istnieje jednak wiele czynników, które mogą zaburzać wydzielanie melatoniny i powodować jej deficyty, co z kolei może przełożyć się na kłopoty ze snem. Jednym z takich czynników jest patrzenie do późna w nocy w ekran smartfona, tabletu, laptopa czy monitora. Urządzenia tego typu emitują niebieskie światło, które jest zbliżone barwą do światła dziennego i które pobudza nasz mózg do aktywności. Gdy pozostajemy pod wpływem takiego światła, produkcja melatoniny zostaje zahamowana, a sen nie nadchodzi.

Bez względu na to, czy prowadzimy standardowy tryb życia, w dzień będąc aktywnym, a w nocy śpiąc, czy odwrotnie – śpimy w dzień, a jesteśmy aktywni w nocy, melatonina wytwarzana jest wtedy, gdy dookoła jest ciemno, czyli głównie po zapadnięciu zmroku. Dlatego osoby pracujące w nocy, siedzące do późna przed telewizorem lub przy komputerze, często zmieniające strefy czasowe, albo też z innych powodów śpiące w ciągu dnia, a pozostające w stanie czuwania w nocy, często narzekają na problemy ze snem i gorsze samopoczucie.

Jest to spowodowane dysonansem między pracą naszego biologicznego zegara a narzuconym, niejako na siłę, nienaturalnym trybem snu i czuwania.

Co może zakłócić produkcję melatoniny w organizmie? Przyczyny i objawy niedoboru melatoniny

kobieta śpi przy zapalonej lampce

Z powodu zaburzeń snu cierpi dziś ponad połowa populacji. W wielu przypadkach ich podłożem jest niedostateczne uwalnianie melatoniny w organizmie. Kiedy jej poziom jest niski, nawet mimo nadejścia pory spania, umysł nie przestaje pracować na wysokich obrotach, a przyjemne uczucie senności, błogości, uspokojenia myśli, nie pojawia się. Pozostając w stanie wysokiego pobudzenia nerwowego do późnych godzin nocnych, trudno wejść w głęboki, spokojny sen.

Przyczyny niedoboru melatoniny

  • Niedobór melatoniny może wystąpić w związku z działaniem wielu czynników, w tym niekiedy niezależnych od nas, na przykład uwarunkowanych biologicznie. Kiedy najczęściej dochodzi do deficytów melatoniny?
  • Wraz z wiekiem poziom wydzielanej melatoniny maleje. Z tego powodu osoby starsze nierzadko miewają trudności w zasypianiu i narzekają na złą jakość snu. Borykają się też ze zbyt wczesnym budzeniem i ogólnie przesypiają mniejszą liczbę godzin (jest to tzw. przyspieszona faza snu).
  • Do niedoboru melatoniny może też dochodzić u osób przepracowanych, przemęczonych i zmagających się z przewlekłym stresem.
  • Zaburzenia wydzielania melatoniny pojawiają się także u osób z zespołem opóźnionej fazy snu. Jest to skutek późnego lub nieregularnego chodzenia spać (powodem może być siedzenie do późna przy TV, komputerze lub w towarzystwie smartfona, ale też praca w nocy).
  • Niedobór melatoniny pojawia się często u osób mających niesprawny narząd wzroku, osób niewidomych, a także osób z wrodzonymi zaburzeniami odbioru bodźców świetlnych i borykających się z nerwicą.
  • Do zaburzeń produkcji melatoniny może też dochodzić u osób często podróżujących pomiędzy różnymi kontynentami, zmieniających strefy czasowe.

Jakie są najczęstsze zaburzenia snu spowodowane niedoborem melatoniny?

  • uczucie senności pojawiające się bardzo późno, np. o 2 lub 3 albo dopiero nad ranem,
  • problemy z zasypianiem,
  • płytki sen,
  • przerywany sen, częste wybudzenia nocne,
  • zbyt wczesna pobudka, niemożność ponownego zaśnięcia.

Inne objawy niedoborów melatoniny

  • bóle głowy,
  • osłabienie,
  • brak energii,
  • rozdrażnienie,
  • rozkojarzenie, spadek koncentracji, obniżenie wydajności umysłowej,
  • złe samopoczucie,
  • pogorszenie kondycji fizycznej.

Nadmiar melatoniny w organizmie i działania niepożądane stosowania melatoniny w tabletkach

Nie tylko niedobór, ale i nadmiar melatoniny w organizmie może być przyczyną dokuczliwych dolegliwości. Do zbyt wysokiego stężenia melatoniny w organizmie może dojść między innymi na skutek stosowania zbyt dużych dawek preparatów z tą substancją albo zbyt długiego czasu jej przyjmowania. Nadmiar melatoniny można też niekiedy zaobserwować u osób zmagających się z przewlekłymi schorzeniami np. wątroby lub nerek.

Objawy nadmiaru melatoniny w organizmie

  • bóle i zawroty głowy,
  • obniżona temperatura ciała,
  • dziwne sny, koszmary senne,
  • znużenie i senność w ciągu dnia,
  • obniżenie nastroju, a nawet stany depresyjne,
  • problemy z zapamiętywaniem,
  • rozkojarzenie, problemy z koncentracją.

Trzeba pamiętać, że niekiedy przyjmowanie melatoniny pod postacią doustnych preparatów może być ryzykowne. Zbyt duże dawki mogą wywołać niebezpieczne skutki uboczne, w tym hipotermię, problemy z wątrobą lub nerkami, zaburzenia w gospodarce hormonalnej. Powinniśmy zatem zachować umiar w jej stosowaniu i zawsze trzymać się określonych przez producenta preparatu dawek. Zazwyczaj jednorazowo stosuje się od 0,5 mg do 3 mg melatoniny. Nie zaleca się przyjmowania większych dawek niż 5 mg melatoniny.

Melatonina w tabletkach lub kapsułkach – kiedy warto po nią sięgnąć?

W sytuacji gdy naturalna produkcja melatoniny w naszym organizmie szwankuje, warto posiłkować się melatoniną doustną w formie tabletek, kapsułek, listków do aplikacji na język, sprayów, kropli, syropów. Preparaty z melatoniną przeważnie spisują się bardzo dobrze, dając takie efekty jak:

  • łatwiejsze zasypianie,
  • spokojny, uzdrawiający sen,
  • przesypianie odpowiedniej liczby godzin,
  • głęboki sen bez momentów wybudzania się,
  • sprawna regeneracja nocna,
  • budzenie się w pełni sił witalnych i z dobrym samopoczuciem.

Stosowanie melatoniny jest wskazane przy rozmaitych zaburzeniach snu spowodowanych zarówno czynnikami biologicznymi, jak i środowiskowymi oraz nieregularnym trybem życia. Melatonina stosowana jest niekiedy do leczenia bezsenności jako alternatywa dla silnych środków nasennych, podaje się ją także kobietom w okresie menopauzy i osobom pracującym w systemie zmianowym. Podawanie melatoniny jest także wskazane w przypadku osób podróżujących samolotem, przy problemach ze snem związanych ze zmianą stref czasowych.

Melatonina – przeciwwskazania

Melatonina jest substancją, która w pewnych okolicznościach może być niebezpieczna. Nie powinny jej stosować dzieci, osoby zmagające się z chorobami autoimmunologicznymi i chorobami wątroby, osoby spożywające alkohol i osoby nadwrażliwe na syntetyczną melatoninę. Przeciwwskazania do stosowania melatoniny dotyczą także kobiet w ciąży i matek karmiących piersią.

Skomentuj

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *